Δοκιμάζω
να επιτεθώ σε μια κόκκινη περιοχή. Ή μάλλον σε μια περιοχή γεμάτη χρώματα!
Επικίνδυνο, ίσως, μιας και όλοι μιλάνε και υπερασπίζονται δικαιώματα αναφορικά
με τα συναισθήματα. Τι είναι όμως το συναίσθημα και τι ρόλο παίζει στη ζωή μας;
Ή πώς προκαλείται και γιατί; Μπορεί να αλλάξει; Μπορεί να ελεγχθεί; Ή έρχεται
και μας κατακλύζει και εμποτίζει ό,τι κάνουμε και λέμε; Τι συμβαίνει;
Το
θέμα θα το πιάσω και θα το δω στην όσο πιο απλή του μορφή και θα μιλήσω ως ένας
άνθρωπος που διαβάζει πολύ, παρατηρεί τη ζωή και τους ανθρώπους και προσπαθεί
να αφουγκράζεται και να μεταφράζει κινήσεις και ροές αλλά και να αναλύει το
καθετί σε όσο πιο απλά συστατικά γίνεται.
Πριν
από κάποια χρόνια, με τους μαθητές μου, είχαμε ασχοληθεί και είχαμε προσπαθήσει
να χωρίσουμε τα συναισθήματα σε ομάδες: έτσι αποφάσισαν ότι έχουμε αυτά που
όταν τα νιώθουμε αισθανόμαστε όμορφα και αυτά που είναι δυσάρεστα. Προς μεγάλη
μου έκπληξη, τα τότε πρωτάκια μου, είχαν αναφέρει πολλά συναισθήματα και με
πολλές διαφορετικές ονομασίες. Τα παιδιά έχουν μια εξαιρετική ικανότητα να
εντοπίζουν και να πετυχαίνουν κάθε ένα από αυτά, μπορούν να τα εξηγούν και,
τολμώ να πω, μπορούν να τα βιώνουν με γνησιότητα. Έτσι μου ανέφεραν τη θλίψη,
τον πόνο, το θυμό, τη ζήλια, τον τρόμο, στη στεναχώρια στα δυσάρεστα και τη
χαρά, την έκπληξη, την ευτυχία, τον ενθουσιασμό στα όμορφα, ενώ έβαλαν τη
βαρεμάρα ανάμεσα, ως ένα συναίσθημα που δεν ταιριάζει ούτε στη μία ούτε στην
άλλη κατηγορία. Παίζοντας ένα παιχνίδι, μετά, είδα προσωπάκια να αλλάζουν
μορφή. Με μεγάλη ευκολία όλα τα παιδιά έδειχναν με εκφράσεις όποιο συναίσθημα κι
αν ζητούσα.
Και
είναι αλήθεια, τα παιδιά πηδούν από το ένα στο άλλο πολύ εύκολα και πολύ
γρήγορα. Τους είναι εύκολο και φυσικό να είναι γεμάτα ενθουσιασμό, το καθετί να
το βλέπουν ως παιχνίδι*, να αλλάζουν ταυτότητες ανάλογα με το παιχνίδι τους και
να δρουν όπως απαιτούν οι συνθήκες. Το καθετί εκφράζεται και βγαίνει πηγαία.
Χωρίς φιλτράρισμα.
Πάμε
όμως να ψηλαφίσουμε μερικά από αυτά και να δούμε πώς φανερώνονται μέσα από τη
συμπεριφορά μας. Μου αρέσει πολύ να παρατηρώ τους ανθρώπους χωρίς όμως να ακούω
όσα λένε. Να παρατηρώ αυτό που φαίνεται: η στάση του σώματός τους, το περπάτημά
τους, το βλέμμα τους… Δείχνουν πολλά! Είναι σαν παιχνίδι παντομίμας με σκοπό να
βρω το συναίσθημα.
Τα
παιδιά, που είναι όλο χαρά και ενθουσιασμό, είναι γεμάτα κίνηση. Το
σώμα τους είναι γεμάτο ενέργεια και το πρόσωπό τους φωτεινό (ακόμα κι αν είναι
γεμάτο λάσπη!). Αντίθετα, κάποιος που είναι θλιμμένος το σώμα δεν έχει διάθεση για κίνηση. Είναι αφημένο και
δείχνει σαν κουρασμένο. Οι κινήσεις μειώνονται στο ελάχιστο, υπάρχει μυική
χαλαρότητα και το πρόσωπο κοιτάζει χαμηλά και αόριστα. Δεν υπάρχει ενέργεια για
ζωή. Άλλο, πολύ χαρακτηριστικό, είναι ο θυμός:
έχει ένταση, θόρυβο και μια διάθεση για καταστροφή! Σίγουρα μπορεί κανείς να
ανακαλέσει ένα παιδί θυμωμένο. Είτε προσπαθεί να φέρει την καταστροφή με το να
επιτίθεται σε άλλους/άλλα είτε κλαίει και χτυπιέται μόνο του.
Συναίσθημα,
λοιπόν. Μας οδηγεί σε δράση, σε πράξη. Έρχεται ένα ερέθισμα από το περιβάλλον
και ανάλογα με το συναίσθημα που δημιουργείται, ο καθένας δρα καθοδηγούμενος
από αυτό. Όλα έχουν να κάνουν με το πόσο
ευχάριστο ή επικίνδυνο θεωρούμε το περιβάλλον (και λέγοντας περιβάλλον,
εννοώ οτιδήποτε με το οποίο ερχόμαστε σε επαφή). Ή αλλιώς, πόσο κάτι μας δίνει
ευτυχία ή μας την παίρνει.
Οι
νέες παιδαγωγικές έχουν περάσει σε μια προσπάθεια να δώσουν χώρο στα
συναισθήματα και να φροντίσουν για την ευτυχία και το δικαίωμα για ευτυχία των
παιδιών. Εφαλτήριο, η δημιουργία ολοκληρωμένων ανθρώπων, ικανών να βγουν και να
αντιμετωπίσουν την κοινωνία. Εδώ όμως υπάρχει μια παγίδα που μας έχει φέρει σε
ένα άλλο άκρο: από εκεί που, πριν μερικές δεκαετίες, δε νοιαζόμασταν για τις
εμπειρίες, τα βιώματα και τα συναισθήματα, τώρα αγωνιούμε να εξασφαλίζουμε τα όμορφα
συναισθήματα και να προστατεύουμε από τα αρνητικά αλλά και από κάθε δυσάρεστη
εμπειρία που μπορεί να υπάρξει.
Τι
συμβαίνει, λοιπόν, εδώ. Σε μια προσπάθεια να φτιάξουμε συνθήκες ιδανικές για το
μεγάλωμα των παιδιών μας, έχουμε εξορίσει και κατακρίνει (με τις πράξεις και τα
λόγια μας) κάθε δυσάρεστο συναίσθημα και πριν από αυτό κάθε πράξη που το
πυροδότησε. Πόσες φορές έχω ακούσει παιδάκι να κλαίει επειδή έχασε ή του χάλασε
ένα παιχνίδι του και η απάντηση που λαμβάνει είναι ένα «δεν πειράζει, θα πάρουμε
άλλο» ή ένα «έλα τώρα, δεν είναι σπουδαίο, μην κλαις» ή κάτι παρόμοιο. Τέτοιου
είδους απαντήσεις σπάνε και υποτιμούν ό,τι νιώθει εκείνη τη στιγμή το παιδί.
Όσο ασήμαντο να είναι αυτό που έχασε, εκείνη την ώρα βιώνει απώλεια. Και κάθε
απώλεια που βιώνει ένας υγιής άνθρωπος έχει θλίψη και κλάμα. Αν προσπαθήσουμε
να πείσουμε το παιδί ότι είναι ασήμαντο, απλά δεν του δείχνουμε κατανόηση! Το
μειώνουμε και υποτιμούμε το συναίσθημά του. Είναι σαν να του λέμε ότι αυτό που
νιώθει είναι λάθος. Αυτό για το οποίο στεναχωριέται δεν αξίζει. Άρα κρίνει και
βγάζει λάθος συμπεράσματα.
Αντίθετα,
θα ήταν πολύ πιο αποδοτικό και ανακουφιστικό να αφήναμε το παιδί να κλάψει, να
το αφήναμε να μας πει τι νιώθει. Δε χρειάζεται λύπηση, απλά να ακούσουμε τι
έχει να μας πει! Και μετά, αφού εκτονωθεί να το βοηθήσουμε να βρει μια λύση. Το παιχνίδι έσπασε – χάλασε –
χάθηκε. Η ζωή όμως συνεχίζεται και πρέπει να υπάρξει μια αλλαγή στην κατάσταση.
Όχι να το πείσουμε να σταματήσει να στεναχωριέται. Αυτό θα έρθει από μόνο του. Αλλά
να το καθοδηγήσουμε να κάνει κάτι, να δραστηριοποιηθεί ως προς αυτό, να κάνει
ένα επόμενο βήμα. Αυτό είναι σημαντικό! Όχι το να μη βιώσει τη θλίψη αλλά το
πώς μέσα από αυτή θα βγει από αυτή και θα συνεχίσει.
Θεωρώ
πως όλοι μας θα σοκαριζόμασταν αν βλέπαμε έναν άνθρωπο που να μην μπορεί να
ανταποκριθεί συναισθηματικά στις καταστάσεις που βιώνει, χωρίς να νιώθει χαρά
εκεί που συμβαίνει κάτι ευχάριστο, λύπη ή φόβο εκεί που συμβαίνει κάτι
δυσάρεστο ή επικίνδυνο, θυμό όταν απειλείται, βαρεμάρα όταν δεν βρίσκει
ενδιαφέρον κ.ο.κ. Είναι δείγμα ψυχικής υγείας το να μπορούμε να κυλήσουμε
σε κάθε συναίσθημα ανάλογα με τις συνθήκες. Είναι θεμιτό αλλά και
ανακουφιστικό, ειδικά όταν συνοδεύεται μετά από μια σκέψη για δράση.
Όπως
και να έχει, ό,τι συναίσθημα κι αν βιώνουμε, η αλήθεια είναι ότι η ζωή
συνεχίζεται. Δεν μας περιμένει. Κάνει κύκλους, έχει τα πάνω της και τα κάτω της
κι εμείς εκεί μέσα κολυμπάμε σε μια προσπάθεια να επιβιώσουμε και να σταθούμε
πάνω από τα εμπόδια και τις δυσκολίες. Στόχος μας, πάντα, τα καλύτερα επίπεδα
ζωής. Η χαρά και η ευτυχία!
[πρώτη δημοσίευση στο bonusmallmag, τεύχος 55
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου