Τα "γιατί" της ανάγνωσης - Κάθε βιβλίο είναι ένα "Ταξίδι"

«Αλήθεια, αν υπήρχε ένας μαγικός τρόπος να ταξιδέψεις κάπου μακριά,

Τι θα έκανες; Πού θα πήγαινες;»

κι εγώ θα πρόσθετα, πώς θα πήγαινες;

Άραγε, πόσος ενθουσιασμός χωράει κατά την ανάγνωση ενός βιβλίου; Και πόσα συναισθήματα;

Ο λόγος για το «Ταξίδι» του Aaron Becker (εκδ.Φουρφουρί). Ένα βιβλίο χωρίς λόγια.

Παίρνω αφορμή ξανά από ένα παιδικό (και όχι μόνο) βιβλίο που με έκανε να θυμηθώ, ξανά, την αξία του διαβάσματος και το πόσο σημαντικό είναι την αγάπη αυτή να την μεταλαμπαδεύουμε στα παιδιά μας!

Γιατί το διάβασμα και η ανάγνωση βιβλίων είναι ταξίδι, είναι ελευθερία, είναι συντροφιά… και αυτό είναι που πρέπει να νιώσουν τα παιδιά! Ότι τους προσφέρει κάτι πολύτιμο, κάτι που ανά πάσα στιγμή, σε όποιο μέρος κι αν βρίσκονται και όποια ώρα της ημέρας, θα μπορούν να βρίσκουν και να απολαμβάνουν!

Συχνά, ακούω γονείς ή και εκπαιδευτικούς να ψάχνουν βιβλία που τα παιδιά τους «κάτι να μαθαίνουν» από αυτά. Ή να αναζητούν βιβλία πιο μεγάλα και με περισσότερο κείμενο και με λιγότερες εικόνες… Όχι! Αυτά είναι λάθος κριτήρια και λάθος στόχοι! Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που οι Έλληνες δεν διαβάζουν πολύ. Γιατί έχουν στο μυαλό τους ότι πρέπει να διαβάζουν για να μάθουν.

Πριν από χρόνια, με μία ομάδα παιδιών, ηλικίας 6-12 ετών (ταυτόχρονα), έκανα εργαστήρι ανάγνωσης. Αφού είχαμε διαβάσει αρκετά βιβλία, τους έφερα το βιβλίο «Le livre qui rend heureux», που και αυτό είναι μία ιστορία από εικόνες. Τα παιδιά μαγεύτηκαν! «Διάβαζαν» με απόλυτη ησυχία (όσο εγώ γυρνούσα αργά τις σελίδες). Στο τέλος της ιστορίας μού είπαν ότι άκουγαν τους ήρωες. Ότι είχαν μπει μέσα στην ιστορία... 
Αυτό επαναλήφθηκε και δεύτερη και τρίτη φορά... Και κάθε φορά το συναίσθημα ήταν το ίδιο και πιο δυνατό. Τα παιδιά αυτά είχαν αγαπήσει το να μπαίνουν στις ιστορίες και πλέον τις αναζητούσαν. 

Όσοι ενήλικες αγαπάμε το διάβασμα, αγαπάμε αυτό το συναίσθημα που μας προκαλεί η ανάγνωση μιας ιστορίας: το να μπαίνουμε μέσα σε αυτή και να «βιώνουμε» τις καταστάσεις. Άρα γιατί από τα παιδιά μας να ζητάμε κάτι διαφορετικό; Πώς θα γίνουν αναγνώστες αν και σε αυτό υπάρχει ένα «πρέπει», που αφαιρεί όλη την απόλαυση που έχει ένα βιβλίο;

Το «Ταξίδι» κρύβει στις εικόνες του όλη την παιδικότητα και τη φαντασία που μπορεί να υπάρξει. Είναι ένα βιβλίο που μιλάει. Που μπορεί να μιλήσει στις καρδιές και να τις συνεπάρει! Ας τολμήσουμε να «διαβάζουμε» τέτοια βιβλία στα παιδιά! 

Ας τους δείξουμε τον τρόπο να ταξιδεύουν…

Γεφυρώνοντας το χάσμα...

  

Εκτός από εκπαιδευτικός, είμαι και μητέρα ενός εφήβου (β’ λυκείου, φέτος). Οι δύο αυτές ιδιότητες με κάνουν να εξετάζω και να ελέγχω καθημερινά τον κάθε ρόλο, με τη βοήθεια του άλλου.

Έτσι, λοιπόν, με τον γιο μου είμαι σε μια διαρκή επαγρύπνηση, παρατήρηση και αυτοπαρατήρηση. Παρατηρώ, πέρα από το πώς συνδέεται μαζί μου, στον κοινό μας χώρο και χρόνο, τον τρόπο που συνδέεται με τους φίλους του, τις δραστηριότητές του, τα ενδιαφέροντά του… Και μου φέρνει έκπληξη κάθε φορά που ανακαλύπτω κομμάτια από τον εσωτερικό του κόσμο.

Εμείς, ως άνθρωποι μιας προηγούμενης γενιάς, έχουμε περάσει τα παιδικά μας χρόνια τελείως διαφορετικά. Παίζαμε αλλιώς, είχαμε άλλες δραστηριότητες, άλλες επιλογές, ελευθερίες και ευκαιρίες, ελάχιστη τεχνολογία… Σίγουρα υπάρχουν θετικές και αρνητικές πτυχές αν θέλουμε να συγκρίνουμε το τότε με το σήμερα. Συνήθως, βλέπουμε και εστιάζουμε στα αρνητικά – αυτά που με το πέρασμα του χρόνου χάθηκαν και τη θέση τους πήραν άλλα, τα οποία κάποιες φορές υποτιμούμε.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση των υπολογιστών και γενικότερα κάθε είδους τεχνολογία. Όμως, είναι αδιαμφισβήτητο ότι παρόλα τα «στραβά» που τείνουμε να βλέπουμε, υπάρχουν και πολλά θετικά, στα οποία αν δε δώσουμε χώρο στα παιδιά μας να τα εκφράσουν, δε θα αντιληφθούμε ποτέ την αξία τους.

Είναι απολύτως φυσιολογικό ένας έφηβος να μην μοιράζεται τα πάντα με τους γονείς του (ποιος από εμάς έχει κάνει κάτι διαφορετικό άλλωστε!). Επίσης, είναι αναμενόμενο να μην έχουν τον ίδιο τρόπο σκέψης και τρόπο λειτουργίας με εμάς. Για παράδειγμα, αν εμένα μου αρέσει το σπίτι να έχει τάξη, ένας έφηβος τα έχει όλα χύμα, αν εγώ φροντίζω να έχω σαφές πρόγραμμα για τις δουλειές μου, οι έφηβοι αυτοσχεδιάζουν – ψιλοπασαλείβουν, δοκιμάζουν τα όρια και τις αντοχές τους ως προς τον ύπνο, τα ξενύχτια, την αδιαβασιά, το ντύσιμο κ.ο.κ..

Δίνοντας βάση και αξία στις διαφορές αυτές και στις εντάσεις που προκύπτουν από αυτά, απλά καταφέρνουμε να τα απομακρύνουμε από κοντά μας και να μεγαλώνει η απόσταση και το «χάσμα» μεταξύ μας. Αυτό δε σημαίνει ότι ως γονείς πρέπει να παραιτηθούμε από την προσπάθεια να αποκτήσουν την κουλτούρα να βάζουν και να τηρούν ένα πρόγραμμα ή τάξη στη ζωή τους γενικότερα. Όμως η ενασχόληση μόνο με αυτά, απλά εντείνει τις διαφορές ανάμεσά μας.

Η περίοδος της εφηβείας είναι η ευκαιρία για εμάς να δούμε και να γνωρίσουμε καταρχήν και να σταθούμε δίπλα και να ενδυναμώσουμε αυτόν τον άνθρωπο που φτάνει στην ενηλικίωση και αρχίζει να στέκεται πιο αυτόνομα και ως μια μοναδική και ξεχωριστή οντότητα που διαμορφώνει τον χαρακτήρα και τον τρόπο να είναι μες τα πράγματα και να τα ορίζει.

Οι έφηβοι είναι στη φάση όπου, μέσα από πειραματισμούς και δοκιμές, κάνουν τα πρώτα βήματα προς την αυτονομία και την επερχόμενη ανεξαρτησία. Κάποιες φορές τα βήματα είναι ατσούμπαλα ή κάνουν λάθος ενέργειες. Είναι πολύ πιο σημαντικό να νιώθουν ότι είμαστε κοντά τους να τα βοηθήσουμε και να σταθούμε ως βοηθοί, ως οι σταθεροί άνθρωποι που μαζί μας μπορούν να απολαμβάνουν αποδοχή και εμπιστοσύνη, παρά να αφήνουμε την καθημερινότητα να μας «τρώει» και να μας απομακρύνει. 

Ως ενήλικες έχουμε εμπειρία και γνώση. Ως γονείς οφείλουμε και είναι συμφέρον μας να έχουμε κατανόηση για το στάδιο που βρίσκονται και τις ανάγκες τους, ώστε να μπορούν να μας έχουν ως σημεία αναφοράς και ασφάλειας στις δυσκολίες που θα συναντούν!

Όρια και κανόνες: τα θέτει ο γονιός και όχι το παιδί!

Κάθε άνθρωπος και κάθε οργανισμός, σε κάθε περιβάλλον, δοκιμάζει τη δύναμή του, τις ικανότητές του, τις αντοχές του…

Όταν επιδιώκουμε κάτι, δοκιμάζουμε, μπορεί να αποτύχουμε, να ξαναδοκιμάσουμε... μέχρι το επιθυμητό αποτέλεσμα. Αυτή η υγιής διαδικασία και συμπεριφορά μάς κάνει να πετυχαίνουμε τους στόχους μας, παρ' όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε.

Το ίδιο συμβαίνει και με τα παιδιά. Έρχονται στον κόσμο και δοκιμάζουν συνέχεια και το καθετί! Μόνο που τα παιδιά δεν έχουν ακόμα σαφή αντίληψη και γνώση των δικών τους ορίων. Έτσι, ξεκινώντας, δεν ξέρουν πόση δύναμη πρέπει να βάλουν για να ανοίξουν ένα συρτάρι, ούτε αν θα χτυπήσουν πηδώντας από ψηλά κ.ο.κ.

Γνωρίζοντας αυτό το δεδομένο, αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος των γονέων ή όσων έχουν τη φροντίδα των παιδιών.

Υπάρχει ανάγκη ο γονέας να επιβλέπει και μερικές φορές να περιορίζει κάποιες ενέργειες των παιδιών που μπορεί να γίνουν επικίνδυνες στο παιδί. Ταυτόχρονα, οφείλει να το βοηθάει να αποκτήσει τα κριτήρια ώστε βαθμιαία να είναι σε θέση να αναγνωρίζει ό,τι είναι επικίνδυνο και από μόνο του να το αποφεύγει, χωρίς να επιβάλλεται παρέμβαση του γονιού.

Έτσι περνάμε σε ένα άλλο επίπεδο όπου, ενώ ο γονιός βάζει όρια και σταματάει το παιδί του, ταυτόχρονα του δίνει τον απαραίτητο χώρο ώστε να δοκιμάζει βαθμιαία πιο επικίνδυνες δραστηριότητες και παιχνίδια.

Μέσα από κινητικά παιχνίδια τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα όρια του εαυτού τους και να προχωρούν ένα βήμα παραπάνω τη φορά.

Ας πάμε τώρα στη γενικότερη έννοια της οριοθέτησης. Όσον αφορά τα θέματα ασφάλειας που προαναφέραμε, όλα φαίνονται σχετικά απλά και σαφή. Ωστόσο, υπάρχει μια κατηγορία ορίων που δεν αφορούν την ασφάλεια, αλλά γενικότερα θέματα διαπαιδαγώγησης, όπως η ώρα του ύπνου, η ισορροπία ανάμεσα σε υποχρεώσεις (σχολείο, διαβάσματα κ.λπ.) και ελευθερίες, ο χρόνος που μπορούν να παίζουν σε τάμπλετ και αργότερα το πότε ή μέχρι πόσο αργά μπορούν να είναι έξω κ.ο.κ.

Εδώ τα πράγματα φαίνεται να αναμορφώνονται. Η οριοθέτηση ως προς αυτά δείχνει να μην αγγίζει θέματα ασφάλειας, ούτε υπάρχει η απολυτότητα που χαρακτηρίζει την προηγούμενη κατηγορία.

Ανά οικογένεια και παιδί τα πράγματα αλλάζουν. Δεν είναι για όλους όλα εξίσου σημαντικά, ούτε τα παιδιά είναι ίδια και με τον ίδιο τρόπο απαιτητικά. Και αυτό ακριβώς δημιουργεί πρόβλημα και μπέρδεμα.

Δεν υπάρχει ένας σαφής λόγος που να λέει πόσο συχνά ή πόσο πολύ μπορεί να τρώει κάποιος παγωτό ή κάθε πότε και μέχρι πόσο αργά μπορεί ένας έφηβος να βγαίνει για βράδυ. Αυτά είναι στην κρίση της οικογένειας –των γονιών– και προκύπτουν από τη δυναμική των σχέσεων.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα παιδιά και οι έφηβοι φαίνεται να έχουν πολλούς τρόπους να επιβάλλουν τα θέλω τους στους γονείς. Δοκιμάζουν, επιχειρηματολογούν, πιέζουν και με κάθε τρόπο προσπαθούν να πετύχουν αυτό που επιθυμούν. Και οι γονείς μπαίνουν σε διαδικασία αμφισβήτησης όσων προσπαθούν και δημιουργούνται εντάσεις στις σχέσεις τους με τα παιδιά, ενώ ταυτόχρονα αισθάνονται ενοχές και συχνά υποχωρούν ή αναθεωρούν προκειμένου να αποφύγουν περιπλοκές.

Η οριοθέτηση των παιδιών είναι μία διαρκής διαδικασία, πρώτα και κύρια από τους γονείς. Πριν από κάθε ενέργεια πρέπει ο γονιός να είναι σίγουρος και να έχει ο ίδιος απαντήσει σε κάθε «γιατί» που μπορεί να τεθεί.

Ελάχιστα πράγματα είναι αυτονόητα (π.χ. δεν κλέβουμε) και πλέον είμαστε σε κοινωνία όπου τα παιδιά έχουν λόγο με επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα, αν και ενίοτε αυτά είναι καρπός της άγνοιας, της παρανόησης ή και προσχηματικά.

Η σχέση με τα παιδιά μας είναι κάτι δυναμικό που συνεχώς δημιουργείται (ή, αν δεν προσέξουμε κι αν δεν φροντίσουμε, διαλύεται).

Είναι λοιπόν αναγκαία η διαρκής εγρήγορση και επαφή μαζί τους, ώστε τα όρια που βάζουμε να έχουν λογική και να προάγουν μελλοντικά την ελευθερία και ολοκλήρωσή τους.

Η θέσπιση ορίων είναι μόνο μία πλευρά της ευρύτερης παιδαγωγικής που αποβλέπει στο να μάθει το παιδί να παίζει με κανόνες, θεμέλιο του κοινωνικού βίου. Στο ποδόσφαιρο, για παράδειγμα, υπάρχουν σαφή όρια, που η παράβασή τους επισύρει συνέπειες (φάουλ, πέναλτι, οφσάιντ, ακόμη και η συμπεριφορά των φιλάθλων επισύρει ποινή για την ομάδα).

Όμως, η βαθύτερη λογική και απόλαυση του παιχνιδιού δεν είναι απλώς να σεβόμαστε τα όρια. Είναι να κερδίσουμε παίζοντας με κανόνες.

Άρα, τα όρια είναι ένα εργαλείο στην υπηρεσία της γονεϊκής λειτουργίας η οποία, για την καλή πορεία του προς ό,τι επιθυμεί, του παρέχει αγάπη και κανόνες.

*εκπαιδευτικός, συγγραφέας, συνεργάτις του Ινστιτούτου «Γαληνός»

Η θεματική θα αποτελέσει το 4ο μάθημα στον κύκλο σεμιναρίων που θα λάβει χώρα στο Ινστιτούτο, στις 18/01/2019.

Περισσότερες λεπτομέρειες εδώ: Γονέας: Η τέχνη της αποτελεσματικότητας 

[πρώτη δημοσίευση στην Εφημερίδα των Συντακτών ]