Είναι εξετάσεις... Όχι πόλεμος!

Τελική ευθεία

Σε λίγο, οι απόφοιτοι λυκείου θα δώσουν εξετάσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Δύο μήνες έμειναν, για επανάληψη και τελική προετοιμασία.

Αυτό είναι ανακουφιστικό, αφού μια δύσκολη πορεία φτάνει στο τέλος της. Παράλληλα, όμως, για τα περισσότερα παιδιά και τις οικογένειές τους, όσο πλησιάζουμε προς το τέλος, η κούραση, η αγωνία και το άγχος αυξάνονται.

Τι συμβαίνει, λοιπόν; Για ποιους λόγους αυτό βιώνεται τόσο αρνητικά από παιδιά και γονείς; Και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε ως γονείς να βοηθάμε ουσιαστικά, να αποφορτίζουμε και να στηρίζουμε σωστά τα παιδιά μας; Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς και τα παιδιά ώστε να «δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους» στις εξετάσεις;

Ας τα πάρουμε ένα – ένα…

Η ώρα της αλλαγής!

Η ζωή είναι γεμάτη αλλαγές. Μικρές και μεγάλες, σημαντικές και ασήμαντες.

Κάθε αλλαγή δημιουργεί την ανάγκη για μια νέα ισορροπία. Κάθε φορά –σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό- επαναπροσδιορίζουμε τους όρους της ζωής μας για να εναρμονίζεται με τα νέα δεδομένα.

Οι Πανελλήνιες εξετάσεις είναι και αυτές μια αλλαγή. Αλλαγή σε πρακτικό και συμβολικό επίπεδο ταυτόχρονα!

Το παιδί παύει να είναι παιδί και μπαίνει στον κόσμο των ενηλίκων. Ταυτόχρονα, καλείται να έχει ανακαλύψει αυτό που θέλει να ασχοληθεί στην ενήλικη ζωή του και να διαλέξει τον σωστό δρόμο, τις σωστές σπουδές. Άρα καλείται να αναλάβει την ευθύνη τωρινών αλλά και μελλοντικών πράξεων και συνεπειών. Πιθανώς να χρειαστεί να μείνει σε άλλη πόλη, μόνος του ή με άλλους, και κάνοντας ό,τι πρέπει να γίνει για να συντηρηθεί ένας άνθρωπος και ένα σπίτι.

Την ίδια στιγμή, και ενώ όλα αυτά φαίνονται συγκεκριμένα και σαφή, τα νέα δεδομένα είναι άγνωστα στην πράξη για αυτόν που τα βιώνει. Γεγονός που μπορεί να δημιουργεί επιπρόσθετο άγχος και ανησυχία, παρόλο που αντιπροσωπεύουν ένα προχώρημα στη ζωή.

Ταυτόχρονα, όλα αυτά είναι μια πρόκληση! Και ως τέτοια αξίζει να την δούμε τόσο εμείς (ως γονείς) πόσω μάλλον τα παιδιά.

Οδηγίες προς ναυτιλομένους

Είναι σύνηθες (και) οι γονείς να βιώνουν πολλή αγωνία λόγω των εξετάσεων. Σκέψεις όπως «θα τα καταφέρει;», «θα αποδώσουν οι κόποι του;», «τόσα πληρώνω για…», «κι αν χρειαστεί να φύγει μακριά;» και πάλι «θα τα καταφέρει;» και άλλα πολλά τέτοια παρόμοια, κάνουν τους γονείς να παίρνουν βαθιές και βαριές ανάσες…

Αυτό το σφάλμα είναι απίστευτα συχνό, και μοιραίο. Είναι σαν να βγαίνεις στον στίβο να τρέξεις και αντί να κοιτάς τον δρόμο μπροστά και το τέρμα –και τίποτε άλλο!- , όλη την ώρα να κοιτάζεις το ρολόι σου, πού είναι οι άλλοι, πώς αντιδρούν οι θεατές κτό. Ή να παίζεις ποδόσφαιρο με το μάτι και το μυαλό κολλημένα στο ταμπλό του σκορ, χάνοντας έτσι και τη μπάλα και τον ρυθμό του παιχνιδιού και την πραγματικότητα του αγώνα. Το σκορ θα φανεί στο τέλος! Τώρα, απλώς παίζουμε! Και αυτό αρκεί!

Για να δούμε τι θα μπορούσε να γίνει εδώ.

Καταρχάς τις εξετάσεις τις δίνει το παιδί. Όχι ο γονιός. Το παιδί κρίνεται σε μια συγκεκριμένη ύλη και βάση της επίδοσης, θα αποφασιστεί το αν και πού θα περάσει. Άρα δεν είναι εξετάσεις όπου κρίνονται οι ικανότητες και τα ταλέντα ενός ανθρώπου-μαθητή, ούτε το πόσο καλός υπήρξε ο κάθε γονέας. Το να μην μπει κάποιος με την πρώτη στο πανεπιστήμιο δε σημαίνει ότι είναι λιγότερο ικανός γι’ αυτό ή για τη ζωή, ούτε ο γονιός κρίνεται ως ανεπαρκής στον ρόλο του.

Κάθε γονέας κάνει και δίνει όσο περισσότερα μπορεί στο παιδί του ώστε το δεύτερο να καταφέρει να ανταποκριθεί στις εξετάσεις. Το κατά πόσον αυτό θα επιτευχθεί, κρίνεται από πολλούς αστάθμητους παράγοντες που δεν αφορούν πάντα και εξολοκλήρου τον κάθε μαθητή χωριστά ή την προετοιμασία που έχει κάνει, αλλά ένα σύνολο παραγόντων, όπως το πόσο εύκολα ή δύσκολα, προβλεπόμενα ή απρόβλεπτα θα είναι τα θέματα, ποιές σχολές έχουν αυξημένη ζήτηση και άλλα τέτοια που όσο και να θέλουμε ούτε μπορούμε ούτε έχει νόημα να τα ψάχνουμε, γιατί κάθε χρόνο αλλάζουν.

Τέλος, και πολύ σημαντικό και καθοριστικό, είναι να επανεξετάσουμε τον γονεϊκό μας ρόλο. Και τι εννοούμε με αυτό; Να εμπιστευτούμε όλα όσα έχουμε κάνει ως γονείς για το παιδί μας!

Αυτό έχει πολλές προεκτάσεις. Ήδη αναφερθήκαμε στο ότι παρείχαμε στο παιδί μας όσα χρειαζόταν για να μάθει την ύλη που έπρεπε. Όμως υπάρχει ένα σύνολο πραγμάτων πολύ πιο σημαντικό από αυτό. Και αναφερόμαστε σε ό,τι μη υλικό, άρα και μη μετρήσιμο έχουμε προσφέρει στα παιδιά, που είναι και θα γίνει εφόδιο στο να ευτυχήσει το παιδί μας στη ζωή του και να ανταποκριθεί σε κάθε ανάγκη. Συνεπώς αγωνίες όπως «πώς θα τα καταφέρει στη ζωή του» έχουν βάση, είναι εύλογες και είναι ανθρώπινες. Αλλά αν νιώθουμε ότι ως γονείς βοηθήσαμε τα παιδιά μας, τους δώσαμε ευκαιρίες, τα βοηθήσαμε να έχουν κρίση ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν, αυτό αρκεί. Επειδή, με την αγάπη και την κατανόηση που έχουμε δείξει, ξέρουν ότι έχουν και θα συνεχίσουν να έχουν πάντα στήριξη.

Ας μη γελιόμαστε. Οι Πανελλήνιες σηματοδοτούν μεγάλη αλλαγή στη ζωή όλης της οικογένειας. Πέρα από την πρόκληση και την πρακτική και καθημερινή δυσκολία υπάρχει και η ξέχωρη δυσκολία πολλών γονιών να αποχωριστούν το παιδί τους, να συνειδητοποιήσουν ότι ενηλικιώνεται και παίρνει – ή θα έπρεπε να πάρει – τη ζωή στα χέρια του. Επίσης, ως γονείς σταματάμε να έχουμε έλεγχο και «εξουσία» ή «δικαίωμα εξουσίας» πάνω τους… Όμως αυτά είναι η φυσιολογική εξέλιξη και πορεία του ανθρώπου και της ζωής, ακόμη και αν αυτό μας είναι ενίοτε επώδυνο. Είναι η ώρα που ο γονιός πρέπει να αφήσει το παιδί του να πετάξει!

Και εδώ, υπάρχει κάτι μαγικό. Όσο μεγαλύτερη εμπιστοσύνη δείχνει κανείς (στο παιδί του άρα και στη «δουλειά» που έχει κάνει), τόσο το παιδί θα μένει κοντά στους γονείς. Όχι από ανάγκη, ούτε απαραιτήτως χωρικά. Θα έχει και θα συνεχίζει την καλή και ουσιαστική σχέση και επαφή με τους γονείς του. Είναι σαν αυτό που έχει γράψει η Δαρλάση στο παραμύθι της Το δέντρο που είχε φτερά, «Αν μ’ αγαπάς, φτιάξε ρίζες γερές, για να είσαι εδώ για πάντα. Σε σένα πίσω να γυρίζω. Αν μ’ αγαπάς, άσε με να πετάξω μακριά».

Βοήθεια, πνίγομαι!

Φυσικά, πέρα από τους γονείς, αυτός που πραγματικά χρειάζεται στήριξη αυτή είναι οι υποψήφιοι.

Αν ένας γονιός φροντίσει για όλα όσα είπαμε παραπάνω, ήδη έχει εξασφαλίσει ένα μεγάλο κομμάτι βοήθειας. Έχει δημιουργήσει το ασφαλές πλαίσιο που μέσα σε αυτό το παιδί μπορεί να ανακουφίζεται και το άγχος του να καλμάρει αντί να ενισχύεται. Σίγουρα, όσο πιο πολύ φροντίζουμε να υπάρχει ηρεμία στο σπίτι, τόσο αυτό θα περνάει και θα εμποτίζει την καθημερινότητα. Εδώ, εννοείται, δεν αναφερόμαστε καν σε πρακτικές που θέλουν τους γονείς να είναι φορείς πίεσης και πειθούς με το να λένε πόσα περιμένουν από το παιδί, ότι αναμένουν να δουν τις ικανότητές του και άλλα τέτοια που μόνο ως βία μπορούν να χαρακτηριστούν. Μάλιστα το ιδανικό θα ήταν να μην γίνεται καμία εκτίμηση! Καμία απολύτως υπόθεση για το πώς και τι είναι πιθανό να καταφέρει ο μαθητής. Τίποτα! Γιατί ακόμα και ένα σχόλιο του τύπου «σε αυτό το μάθημα θα σκίσεις», μπορεί να λειτουργήσει αγχωτικά: Επειδή και πάλι σε βάζει να κοιτάς το ταμπλό του σκορ και όχι τη μπάλα! Το μετά και όχι το τώρα!

Σε πρακτικό επίπεδο, είναι απολύτως αναγκαίο, να φροντίσουμε ώστε ο μαθητής να κοιμάται καλά, να τρώει σωστά και να κάνει σωματική άσκηση. Ο καλός ύπνος ξεκουράζει το σώμα, καθαρίζει το μυαλό και εξασφαλίζει τη διαύγεια της σκέψης. Δε θα ξεχάσω τον εαυτό μου (Μ.Κ.) στις πανελλήνιες που λόγω κούρασης έκανα αφαίρεση 1-4 και έβγαλα 3, κάτι που μου στοίχισε αρκετές μονάδες από το τελικό αποτέλεσμα.

Αντίστοιχα και με το φαγητό και την άθληση. Η ισορροπημένη διατροφή εξασφαλίζει καλή σωματική κατάσταση και η άθληση συμπληρώνει και βοηθάει τον οργανισμό να εκτονώνεται. Κινείται! Το σώμα είναι σαν μηχανή που έχει και κάνει κάποιες λειτουργίες. Όσο το φροντίζουμε σωστά τόσο ανταποκρίνεται στις ανάγκες μας. Ένα σώμα που το παραμελούμε μπορεί να γίνει εμπόδιο σε κάτι που θέλουμε να κάνουμε.

Πάμε μια βόλτα…

Τέλος, μια τεχνική που μπορεί ένας μαθητής να εφαρμόσει είναι το να πηγαίνει, αν είναι δυνατόν καθημερινά, μια βόλτα με τα πόδια. Αυτό που λέμε «να ξελαμπικάρει το μυαλό». Οι τόσες πολλές ώρες διάβασμα προκαλούν θολούρα και χρειάζονται διάλειμμα. Και ένα ιδανικό διάλειμμα είναι αυτό! Αναζωογονεί τον οργανισμό, μας κάνει να κοιτάμε έξω, μακριά, να ερχόμαστε σε επαφή με τον κόσμο γύρω μας. Διευρύνει τον ορίζοντα, την ψυχή μας, την αίσθηση του ποιος είμαι! Ξεκουράζει και δίνει ενέργεια να συνεχίσουμε! Μισή ώρα χάζεμα κάθε μέρα δυναμώνει την ψυχή και το μυαλό!

Ας ευχηθούμε λοιπόν σε όλα τα παιδιά η διαδικασία αυτή να είναι ένα ακόμη βήμα προς τον ορίζοντα των ονείρων τους!

Μαριάννα Κουμαριανού – Εκπαιδευτικός, Συγγραφέας, Συνεργάτης Ινστιτούτου «Γαληνός»

Νίκος Σιδέρης – Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής, Συγγραφέας,  Επιστημονικός Διευθυντής Ινστιτούτου «Γαληνός»

[πρώτη δημοσίευση στην Εφημερίδα των Συντακτών, Απρίλιος 2018
http://www.efsyn.gr/arthro/einai-exetaseis-ohi-polemos  ]