Πόσο χώρο αφήνω στα παιδιά μου να υπάρξουν και να αναπτυχθούν;

Ακούγοντας τη λέξη "χώρος", γεμίζει το μυαλό μου εικόνες. Ψάχνοντας στο λεξικό, βρήκα πολλούς ορισμούς και το αποτέλεσμα ήταν οι εικόνες αυτές να πολλαπλασιαστούν.

Έχουμε τον χώρο ως φυσική διάσταση – έκταση – επιφάνεια, στο φυσικό σύμπαν, τον χώρο ως όριο και περιορισμό, τον χώρο ως περιοχή δράσης και προσανατολισμό κ.ο.κ.

Για αρχή, ας δούμε την κυριολεξία του όρου μέσα από παραδείγματα:

ένας χορευτής, ένας ηθοποιός ή ένας ποδοσφαιριστής έχουν στη διάθεσή του συγκεκριμένο χώρο. Η σκηνή ή το γήπεδο είναι η περιοχή που μέσα σε αυτά ο χορευτής μπορεί να χορέψει ό,τι και όπως θέλει, ο ηθοποιός να παίξει τον ρόλο του και ο ποδοσφαιριστής να κάνει προπόνηση ή αγώνα, ενώ ταυτόχρονα κανείς από τους τρεις δεν μπορεί να βγει έξω από αυτά.

Αν το γενικεύσουμε λίγο αυτό, μπορούμε να πούμε ότι ο χώρος καθορίζεται από τα όριά του, όπου αυτά τα όρια είναι ο περιοριστικός παράγοντας, μπορούμε να τον καθορίσουμε και τον εξηγήσουμε λέγοντας πού αυτός τελειώνει – μέχρι πού φτάνει, ενώ μέσα σε αυτά υπάρχει η ελευθερία κινήσεων ή κανόνες.

Στα παιδιά, δίνουμε «χώρο για να» ή περιορίζουμε τον «χώρο που». Πιο συγκεκριμένα: τους λέμε πού μπορούν να παίξουν μέσα στο σπίτι, στην αυλή, στο πάρκο ενώ ταυτόχρονα τους λέμε πού δεν μπορούν να φτάσουν και σε ποια σημεία δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση.

Άλλο παράδειγμα είναι ο χώρος που κοιμούνται: όσο πιο μικρά είναι ο χώρος είναι όλο και μικρότερος, μάλιστα ορίζεται αυστηρά με καγκελάκια. Μεγαλώνοντας το παιδί, το κρεβάτι του μεγαλώνει και φεύγουν τα κάγκελα.

Συχνά για αυτά λέμε ότι «βάζουμε όρια στα παιδιά». Αλλιώς τους δίνουμε κανόνες – περιορισμούς και αντίστοιχα ελευθερίες. Ύστερα, μπαίνουν κι άλλοι παράγοντες σε αυτό: για παράδειγμα λέμε ότι μπορούν να παίζουν μέχρι τις 9 το βράδυ και μετά να γίνει κάτι άλλο. Περιορίζουμε δηλαδή χρονικά τον χώρο που τους είναι διαθέσιμος.

Ας το δούμε όμως αυτό από μια άλλη οπτική:

Ένα παιδί όταν γεννιέται τι μπορεί να χειριστεί; Σε πόσο χώρο μπορεί να νιώσει ασφάλεια και να τον ελέγξει;

Το μωρό, ξεκινώντας τη ζωή του καταρχήν πρέπει να αποκτήσει την αντίληψη του εαυτού του – του σώματός του, άρα πρέπει να του δώσουμε τόσο χώρο όσο να μπορεί να έχει τον έλεγχο και να νιώθει ασφάλεια σε αυτόν! Μεγαλώνοντας, αποκτά τον έλεγχο μιας μικρής περιοχής. Την ανακαλύπτει, τη γνωρίζει, παίζει με αυτή. Άρα μπορεί να έχει μια μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων μέσα σε αυτή ενώ παράλληλα έχει επίβλεψη, επειδή ακόμα δεν έχει γνώση και κατανόηση των νόμων της φύσης. Θυμάμαι, μικρή, ήθελα να πηδήξω από το μπαλκόνι του σπιτιού μου επειδή θεωρούσα τα χέρια μου ικανά να με κάνουν να πετάω, όπως γίνεται με τα πουλιά!

Έτσι τα παιδιά μεγαλώνουν… Και αυξάνονται. Αυξάνεται ο χώρος που μπορούν να ελέγχουν. Και αποκτούν την επιθυμία και την ανάγκη να βγουν, να κυκλοφορήσουν, να δημιουργήσουν σχέσεις, δεσμούς, να δουλέψουν, να ταξιδέψουν…

Όταν γέννησα τον γιο μου, πριν δεκαπέντε χρόνια, ανησυχούσα για το τι θα συμβεί στην εφηβεία του. Πώς θα μπορώ να είμαι σίγουρη για τις παρέες του και γενικότερα για το πώς και πού και με ποιον θα κυκλοφορεί. Έβλεπα κινδύνους!

Χώρος. Μεγαλώνοντας κάποιος μπορεί να ελέγχει μεγαλύτερο χώρο. Όμως τι γίνεται στις ανθρώπινες σχέσεις και πιο συγκεκριμένα στη σχέση γονέων και παιδιών που ο γονέας ανησυχεί για τον χώρο που διεκδικεί το παιδί του;

Τώρα, λοιπόν, πάμε σε μια τελείως άλλη διάσταση, αυτή του χώρου μέσα μας. Ας δώσω ξανά ένα παράδειγμα για να γίνει απτό: η αγάπη των γονιών προς τα παιδιά είναι δεδομένη. Η αγάπη μου ως μητέρα «χωράει» το παιδί μου. Όταν το παιδί διεκδικεί πιο πολλά, πώς μπορώ να «χωρέσω» τις ανάγκες και τα θέλω του;

Το ερώτημα αυτό λειτουργεί σαν δείκτης που φανερώνει το εσωτερικό μεγάλωμα των ορίων μας. Τη δική μας αύξηση. Τον χώρο που πιάνουμε ως άνθρωποι και που αυτός επηρεάζει τους γύρω μας και τον χώρο που αφήνουμε στους άλλους να δράσουν.

Κι εδώ συμβαίνει το εξής παράδοξο: όσο εγώ μεγαλώνω-αυξάνομαι σαν άνθρωπος τόσο πιο πολύ χώρο αφήνω για τους άλλους να εξελιχθούν. Όσο μεγαλώνει ο δικός μου έλεγχος πάνω στα πράγματα και τις καταστάσεις, τόσο πιο εύκολο κάνω στους άλλους το να αποκτήσουν κι εκείνοι έλεγχο. Δεν υπάρχει καπέλωμα. Δε υπάρχει μονοπώλιο. Αντιθέτως, μπορώ και παραχωρώ και αφήνω την ελευθερία στο να υπάρξουν!

Ας το δούμε πιο συγκεκριμένα: όσο εγώ αυξάνομαι ως άνθρωπος, έχω και αποκτώ μεγαλύτερη κατανόηση για το τι συμβαίνει στον γιο μου και στην προσπάθειά του να βγει στον κόσμο και να τον ελέγξει. Όσο εγώ αυξάνομαι ως άνθρωπος, μπορώ να αφήσω στον γιο μου τον έλεγχο του περιβάλλοντός του αντί να λειτουργώ συνέχεια ως προστάτης του, ξέρω ότι του έχω δώσει τα εφόδια που χρειάζεται, του έχω καλλιεργήσει την κρίση του ώστε να ελέγξει τις νέες καταστάσεις που έρχεται αντιμέτωπος. Με άλλα λόγια, τον έχω βοηθήσει με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να ελέγχει τις νέες περιοχές του και να μην κινδυνεύει από αυτές. Κάτι ανάλογο με το κρεβάτι με τα κάγκελα που λέγαμε προηγουμένως.

Πρακτικά, θα μπορούσα ως γονέας να προηγηθώ του παιδιού μου, με το να το εκθέσω εγώ σε νέες καταστάσεις και με το να του θέσω ερωτήματα για το πώς θα διαχειριστεί και αντιμετωπίσει πράγματα που μπορεί να του τύχουν. Να του προσφέρω το να πάει μια βόλτα μόνος του με τους φίλους, δείχνοντάς του εμπιστοσύνη ότι μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτή τη συνθήκη. Αυτό δε σημαίνει ότι θα τον αφήσω ανεξέλεγκτο. Μπορώ, πριν να συζητήσω μαζί του για το τι πρέπει να έχει στο μυαλό του, σε τι να δώσει προσοχή και πιθανά σενάρια απρόοπτων ζητώντας του –όχι υποδεικνύοντας!– την αντιμετώπιση που θα έχει. Έτσι, δεν του περνάω μόνο το μήνυμα ότι τον εμπιστεύομαι αλλά και ότι τον θεωρώ ικανό να ανταποκριθεί στις ανάγκες του περιβάλλοντος ενώ ταυτόχρονα είμαι δίπλα του σε ό,τι χρειαστεί.

Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο και πιο αποδοτικό στα παιδιά μας από το να τα αφήνουμε και να τους δημιουργούμε χώρο που να μπορούν να δράσουν. Τα καθιστούμε υπεύθυνα! Υπεύθυνα για τον εαυτό τους και ικανά να χειριστούν και να ελέγξουν το περιβάλλον τους. Με τον τρόπο αυτό, νιώθουν – εισπράττουν σεβασμό από εμάς και αποκτούν ασφαλές πλαίσιο να κινηθούν, να αυξηθούν και να επηρεάσουν το περιβάλλον τους. Και αυτό, για τα παιδιά λειτουργεί ως ανταπόδοση προς τους γονείς. Υπάρχει αίσθημα ικανοποίησης και δικαιοσύνης όταν αντιλαμβάνονται ότι βαθμιαία μπορούν να ανοιχτούν και να σταθούν σε πιο απαιτητικά περιβάλλοντα.

Ας χωρέσουμε, λοιπόν, τα παιδιά μας, ας ακούσουμε τις ανάγκες τους δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για το μεγάλωμά τους!  

[πρώτη δημοσίευση: bonusmallmag τεύχος 61]